Mensen die geloven dat de aarde plat is zijn meestal heel rationeel
Wie gelooft dat de aarde plat is, zal niet snel een cruise boeken. Mensen nemen hele rationele besluiten op basis van absurde referentiekaders. Criminoloog Christophe Busch over extremisme en groepsgedrag.
Oneindig veel mensen geloven nog dat de wereld geen bol is maar een platte schijf. Daarom maken ze geen cruises. Het is een voorbeeld van mensen die hele rationele besluiten nemen op basis van absurde referentiekaders. Aldus Christophe Busch, criminoloog en directeur van Kazerne Dossin, museum en documentatiecentrum over Holocaust en Mensenrechten in België.
Het zijn dus eigenlijk heel rationeel denkende individuen, stelt Busch. “Ze richten Facebook-pagina’s op en vinden allemaal dat ze gelijk hebben. Als het je overtuiging, je wereldbeeld is dat aan de randen van die platte schijf het water eraf valt in een bodemloze put, dan bedanken die mensen rationeel gezien voor een cruise op de oceaan. Je ziet dus hele rationele besluitvormingsprocessen en handelingsdynamiek op basis van absurde referentiekaders. Je moet vooral de referentiekaders, die sociaal worden opgebouwd, kritisch bekijken. Want als je referentiekader is dat een staat op de enige goede religie gebaseerd moet zijn, of op het enige goede ras, dan kom je tot rationele maar zeer destructieve gedragingen.”
De Duivelse Transitie
Museum Kazerne Dossin verzorgt kennissessies en trainingen over de gevolgen van groepsdynamiek aan onder andere studenten, journalisten, de rechterlijke macht en de politie. Een workshop die het museum aanbiedt heeft als titel De Duivelse Transitie. “De rode draad daarin is dat bij geweldsdelicten niet de dader demonisch is. Dat is een veelgemaakte fout; de nazi’s waren demonen, duivels en psychopaten. Probleem van die zienswijze is dat je niet zoekt naar de gedragsdrijfveren van die personen. Haat en ideologie spelen absoluut een belangrijke rol, maar het gaat altijd om mensen die beïnvloed zijn, een wereldbeeld hebben opgebouwd en daarin keuzes hebben gemaakt. Dat transitieproces noemen wij duivels en die beïnvloeding door 1001 ingrediënten moet je centraal stellen. We zijn als mens vrij kleurloze individuen en we worden beïnvloed door actoren en factoren. Die beïnvloedende context is cruciaal, of het nu om nazi’s of IS-strijders gaat. Hun gedragingen zijn extreem, met veel pijn en geweld. Maar eigenlijk zijn het rationeel denkende individuen. Dat klinkt schokkend, maar ze zijn door een transitie tot hun handelen gekomen.”
Diversiteit en heterogeniteit aanbrengen
Daarom is het volgens Busch van belang om bij extremisme te kijken naar de universele noden van mensen. “Kijk naar de narratieven die mensen elkaar vertellen en die hun wereldbeeld opbouwen, en naar de netwerken waar ze lid van zijn. Je moet in die netwerken diversiteit en heterogeniteit aanbrengen. Want diverse netwerken zorgen voor diverse narratieven en voor veel meer mogelijkheden om aan je noden te voldoen. Dan ontstaat opeens een genuanceerder en humaner klimaat en handelen.”